E them qe ne fillim se me to nuk jemi sjelle me dashamiresi por , si vandale. Mbase kete qasje nuk e kemi tonen, por te huazuar nga pushtuesit, sidomos nga ata osmane, te cilet u versulen mbi trojet tona me ure ne dore , per te shkrumbuar cdo gje dhe me kellec , per te prere koka.
Simbolet jane tonat e duhet ti ruajme si gjene tone, jo ti shkatrrojme e ti zhdukim , sic ka ngjare rendom. Te pakten ti ruajme e ti njohim , qe te mos behemi ujem. Ato jane vlera , te ngritura nga te paret tane; ne , te pakten ti ruajme. Pa hidhni nje sy, qofte dhe rreshqitas , neper hapsiren kalivacase!
Sa qivure ( varre familjare) qendrojne ne kembe e sa te tjere, jane rrenuar , apo,ca me keq, jane fshire nga faqja e dheut? Nuk arrij ta kuptoj: Kujt i prishte pune qivuri i Zoto Halil Ramajt, ne Qafen e Derrases? Te mos harrojme se Zoto Halili ishte , ndoshta i vetmi oficer i larte i Ushtrise Mbreterore Shqiptare! Po qivuri i Celajve ( Bakajve), tek bajamet , ne hyrje te Bozanajve cilin pengonte qe eshte zhdukur, nga themeli?
Familjaret e tyre vertet kane shtegtuar , por , sic me rezulton , kalivacasit qe banojne ne fshat, jane shtuar e , mes tyre ka prurje kualitative. Kufijte qe percaktojne pronesine mbi arat apo mbi trojet , vertet jane dy gure, prane njeri-tjetrit , por nuk guxon ti preke njeri. Po guret e varreve, kush dhe perse i ka shkulur? I ndritte shpirti Hydajetit te Muharrem Kamberit, i cili , kur ishte kryeplak , rrethoi me tel karic varrezat e u beri porte.
Interpretimi i te dhenave te zbulimeve arkeologjike, qe hedh drite mbi lashtesine e fshatit, na kane dhene mjaft material per te shkruar historine e fshatit, po objektet qe gjenden ne siperfaqe , perse duhet ti zhdukim?
Ata qe po shkruajne, shpesh u referohen , toponimeve, per te percaktuar identitetin, por edhe ato nuk jane vec hamendesi e interpretim. Nga zbulimet arkeologjike dhe nga analiza e toponimeve, na rezulton se treva jone dhe popullsia e saj , ne te shkuaren e larget , i perkiste besdimit te krishtere. Keshtu, perroi qe zbret ne Gurje, quhet Perroi i Shen Marise; Po arat me emrin Jorga; vendi i quajtur Gropa e Gjonit; Ledhi i Kishes;rrenojat e pese kishave me moshe te ndryshme, a nuk jane sinjale te perafert? Me vone , gjate pushtimit sllav te treves, na trokasin toponimet: Perroi i Zelenices; Leshnje; Cac; Bozanaj; Llapovica; Saloniq , etj. Pushtimi osman , beri ndryshimet e menduara prej pushtuesve dhe kemi arat me emrin Llageme etj. etj. Keto dhe te tjera toponime lypset ti nenshtrohen analizes dhe interpretimit , nga specialiste kompetente , te cilet fshatit tone nuk i mungojne.
Ne anen e djathte te udhes mbi shtrat guri qe te con tek Mulliri i Gurres, ne Specove, buze lumit te Vjoses, ne vendin e quajtur Sheshi i Veshtit, poshte te cilit ka qene nje shpelle, ku mund te strehoeshin rreth 350 krere dhi, dikur ka qene nje pirg me gure , te hedhur sido-kudo.Historia e kesaj murane, nuk besoj ti kaperceje vitet e nje shekulli. Thone se , ne ate vend ka nderruar jete , nje burre nga K alivaci, ne nje prite. Cdo kalimtar qe kalonte andej, hidhte , mbi pirgun e gureve, nje gur, per sevap, dhe pirgu me gure rritej , vazhdimisht. Ajo murane. luante nje rol mjaft te madh, si lapidar i kujtimit te nje njeriu qe nuk eshte me ne jete. Nje murane e perafert ka qene dhe ne Qafen e Derrases, atje ku dikur ishte nje xhami. Nga femijeria, me kujtohet nje kenge e lashte , e cila i bente jehone nje ndodhie makabre . Teksti i kenges thosh:
“…Mbec shkrete, o Qafe e Xhamise; ( i thonin dhe Qafe e Xhamise)
C’u bere vend’ i pusise;
Vrave Bazon dhe Dervishne…”
E pra, kalivacasi i zgjuare trim, ka qene dhe artist, ne shpirt. Ai i ka kenduar natyres se bukur ; jetes, sido qe ishte; Dashurise, heroizmit, vuajtjeve etj. Kenget , kane tekste me domethenie, prandaj duhen lexuar me kujdes dhe midis rrjeshtave. Na mbetet vetem ti shkruajme e te qemtojme prej tyre , simbolet. Keshtu , Kalivaci , do te pikoje, sic thote nje nene kalivacase, e cila i ka kapercyer te nentedhjete vitet, e cila eshte larguar nga fshati qysh se ishte femije, e jeton larg, me mallin qe e pervelon per vendin ku i ka bere koka deng!
